بسم الله الرحمن الرحیم

منظور از شعائر نشانه هایی است که خداوند برای اطاعت خویش نصب کرده است و مرکز و محوری است که مردم گرد آن اجتماع کرده و خدا را اطاعت و عبادت می کنند .

در متون و فرهنگ اسلامی مسجد به مکانی گفته می شود که عبادت گاه مسلمانان است لذا از تقدس خاصی برخوردار است . مسجد در فرهنگ اسلام و قرآن بهترین محل برای عبادت جمعی مسلمین یا محل مانور عبادی بیان شده ، سخنان و سیره پیامبر و ائمه علیهم السلام روشنگر جایگاه مسجد در فرهنگ دینی می باشد .

مومنان خدا جو می توانند با اقامه هر یک از شعائر اسلامی اعم از برپایی نماز جماعت ، خواندن ادعیه مأثوره به مناسبت های مختلف ، اطعام فقرا ، آموزش قرآن ، برپایی مراسم عزا داری و یا مراسم ویژه ولادت ائمه علیهم السلام و اعیاد و ...

شعائر الهی را به همان کیفیتی که از طرف شارع مقدس رسیده حفظ نمایند و این خود سبب اتحاد میان مسلمانان و نامید کردن دشمنان اسلام و به تبع آن غلبه بر دشمنان است .

 مقدمه

مسجد اگرچه در اصل برای عبادت ساخته شده و سجده گاه مسلمانان برای خضوع و فروتنی به صورت انفرادی یا جماعت در برابر ذات اقدس اله به حساب می آید ولی نگرش اسلام به مسجد تنها نگرش به جایگاهی برای عبادت و اقامه نماز جماعت نیست بلکه مسجد در اسلام از زمان پیامبر همواره به عنوان یک پایگاه دینی و در برخی زمانها به عنوان پایگاه حکومت ، نقش آفرین بوده است .

پیامبر ـصلی الله علیه و آله ـ از مسجد به عنوان کانونی برای تعلیم و تربیت و هدایت امور اسلام بهره می بردند و مسجد مرکز حکومت و نیز مرجع فکری و محل بحث و تبادل اندیشه بوده است با این تفاسیر می توان گفت که مسجد در احیای شعائر الهی نقش ارزنده ای دارد .

شعائر الهی

شعائر جمع شعار یا شعیره به معنای عبادت ها ، نشانه ها وآداب و رسوم مذهبی یا ملی است و "شعائر الهی " نشانه هائی است که خداوند برای اطاعت خویش نصب کرده است ومرکز ومحوری است که مردم گرد آن اجتماع کرده ،خدا را اطاعت و عبادت می کنند .

شعائر اسلامی ممکن است از نوع  کردار ، ایام و یا اماکن باشند ،که تا جائی که در این نوشتار مجال باشد به شرح آن  می پردازیم.

1ـ کردار

منظور از شعائر کرداری ،اعمالی است که انجام دادن آنها جنبه شعاری دارد وعلامت مسلمانی به حساب می آید مثل اذان

،نماز جمعه ، نماز جماعت ،حج ،دعاهائی که وارد شده مثل دعای ندبه ، دعای کمیل ، دعای توسل ،دعای عرفه و.....

الف ـ اذان

ندای روح بخش و ملکوتی اذان که فراخوان عمومی مسلمانان به سوی خداست از شعائر مهم اسلامی محسوب می شودو

در هر صبح وشام هر مسلمانی را در هر کوی وبرزن به نماز و راز ونیاز با خدا می خواند و در هر جای زمین چنین ندائی

برخیزد،نشانه وجود اسلام و مسلمان در آن دیار است .

به مسلمانان سفارش شده که شعار اذان را زنده بدارند و در شبانه روز پنج نوبت اذان بگویند ونام ویاد خدا وپیامبر صلی الله

علیه وآله را با صدائی رسا به عمق جان ها بفرستند ودر پی آن در صفوفی متحد به نماز بایستند.

رسول گرامی اسلام ،چهره واقعی مؤذن را این گونه ترسیم می کند : " المؤذن اطول الناس اعناقًا یوم القیامة "مؤذنان ،در

 روز قیامت یک سر وگردن از دیگران بلند ترند(بحار الانوار جلد6 ص226)

ومقام مؤذن تا آنجا ارجمند است که جبرئیل ـ فرشته مقرب الهی ـ در شب معراج اذان می گوید و فرشتگان ،به امامت

پیامبر صلی الله علیه وآله نماز جماعت بر پا می کنند .

مستحب است مؤذن در جای بلند اذان بگوید ،خوش صدا باشد ، دست بر بنا گوشش گذارد و همه صدایش را به اذان بلند

 کند.

رسول خدا صلی الله علیه وآله به بلال فرمود : " بالای دیوار مسجد برو و صدایت را به اذان بلند کن ، خداوند بادی را

مأمور کرده که صدای اذان را به آسمان ببرد ، وقتی فرشتگان آن را بشنوند ،گویند :این صدای امت محمد صلی الله

علیه واله است که به توحید بلند شده است .

امام باقر علیه السلام می فرماید : " هرکس ده سال برای رضای خدا اذان بگوید ،خداوند به اندازه دید رس وی و

انعکاس صدایش در آسمان ، او را می آمرزد وهر تر وخشکی که صدای او را می شنوند او را تصدیق می کنند

از ثواب هر کس که با وی در آن مسجد نماز می خواند او را سهمی است و برای او به ازای هر کس که با صدای اوبه

نماز می ایستد ،حسنه ای ثبت می شود .

ب ­_اطعام در مسجد

در سوره آل عمران آیه 37 آمده است که هر وقت حضرت زکریا بر حضرت مریم معتکف بود وارد می شد ، نزد ایشان ظرفی غذا می یافت .

همچنین در روایتی از امام صادق علیه السلام نقل شده که پیامبر گرامی در مسجد همراه با فقرا غذا تناول می نمود و یا از ایشان با شیر و عسل پذیرایی می کرد1

از امام کاظم علیه السلام نیز روایت شده که حضرت برای یکی از فرزندان ولیمه داد و از اهالی مدینه به مدت سه روز 

در مساجد و بازار پذیرایی نمود. (الکافی ،جلد 2 ، ص 218)  با توجه به آیات و روایات و همچنین مسئله اعتکاف در مسجد غذا خوردن و غذا دادن در مسجد اشکالی ندارد ، اما لازم است مومنان بهداشت و نظافت و حرمت مسجد را رعایت کنند.

افطاری دادن  در ماه مبارک و اطعام فقرا به مناسبت های گوناگون و یا اطعام دیگران از جمله مواردی است که می توان در مسجد برگزار کرد .

ج - اعتکاف

اعتکاف نوعی عبادت مخصوص در مسجد است .

به توقف سه روز یا بیشتر در مسجد به قصد قربت و با شروط مخصوص ، " اعتکاف " و به شخص به جا آورنده ی اعتکاف ، " معتکف " می گویند .

اعتکاف در اصل شرع ، مستحب است و با فضیلت ترین زمان برای اعتکاف ، ماه مبارک رمضان ، به ویژه دهه آخر آن است .

د – نماز جمعه

اجتماع پر شکوه مسلمانان در هر شهر و روستا به طور هفتگی در قالب نماز جمعه از بهترین نشانه های مسلمانی است که اعتقاد راسخ نمازگزاران را به برنامه های اسلام نشان می دهد ، چرا که حضور در چنین جمعی ، فرد را بسان قطره ای به دریا پیوند می دهد ، نفاق را از دل می زداید ، مسلمانان را یکدل و یکپارچه می کند و شیاطین پیدا و پنهان را مأیوس می کند .آگاهی پیروان قرآن را بالا می برد و نماز عبادی ، سیاسی محسوب می گردد.

قرآن کریم ، درباره نماز جمعه می فرماید : "يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا إِذا نُودِيَ لِلصَّلاةِ مِنْ يَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلى‏ ذِكْرِ اللَّهِ وَ ذَرُوا الْبَيْع‏ "

احادیث بسیاری هم در فضیلت نماز جمعه نقل شده از جمله اینکه پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ فرمودند :

( الجمعه حج المساکین) (بحارالانوار  جلد 89 ، ص 199)

و نیز آن را موجب آمرزش گناهان دانسته است (وسایل الشیعه ، جلد 5 ،ص 3)

رسول خدا در آغاز هجرت وقتی به مدینه رسید اولین نماز جمعه را برای مردم به پاداشت و این اجتماع شکوهمند و سازنده را پایه گذاری کرد .این نماز بعد حکومتی و سیاسی دارد  . خطیب یا امام جمعه یا حاکم مسلمین است ، یا کسی است که از طرف رهبر جامعه اسلامی به این سمت منصوب شده است . این عبادت سیاسی برکات و آثار سازنده تربیتی و اجتماعی فراوانی دارد از جمله اینکه سبب تقویت روحیه اخوت و برادری میان مسلمانان شده . دیگر اینکه عبادت به نوعی مسلمانان را بر محور عبادت و نماز جمع می کند و سبب ارعاب دشمنان اسلام و خنثی شدن توطئه های تفرقه افکنانه آنان می شود .

سوم اینکه به مقتضای مطالب آگاهی بخشی که در خطبه های جمعه بیان می شود مردم از مسائل سیاسی کشور خود و جهان با خبر می شوند و با آشنایی به وظایف اجتماعی خود ، در صحنه اجتماع حضور بیشتری میابند .

چهارم اینکه قطره های پراکنده افراد و انسانی را در یک اقیانوس ، گرد می آورد و همه با ارتباط متقابل و شناسایی هم ، روحیه اجتماعی پیدا می کنند و فرد گرایی از بین می رود  ونهایتا اینکه سنگر نمازجمعه ، بهترین جای دعوت مردم به بسیج شدن برای جهاد و دفاع و حل مشکلات اجتماعی و یاری رسانی  به دیگران است . این قدرت عظیم مردمی که در نماز جمعه متجلی میشود همواره مورد توجه بوده و در صدر اسلام هم ، رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله ـ و امیرالمومنین علی ـ علیه السلام ـ از مساجد و پس از خطبه ها افراد را بسیج کرده و به جبهه های جهاد ، می فرستادند .

علی ـ علیه السلام ـ به عنوان بزرگداشت نماز جمعه و تعظیم این شعار ، پا برهنه برای نماز جمعه حاضر می شدند و کفش ها را در دست چپ می گرفت و می فرمود : این نماز ، جایگاه  خاص الهی است ، و این کار را از روی تواضع در برابر خداوند انجام می داد . (بحارالانوار جلد  86 ، صفحه 255)

با این حساب اهمیت این فریضه آشکار می شود و مسلمانان متعهد نبایداز حضور در این صحنه سیاسی عبادی غفلت ورزند امام خمینی (ره) درباره اهمیت نماز جمعه فرمودند : نماز جمعه که نمایشی از قدرت سیاسی و اجتماعی اسلام است ، باید هرچه با شکوهتر و پر محتوا تر اقامه شود ... ملت عظیم و عزیز ، با شرکت خود ،باید این سنگر اسلامی را هر چه عظیم تر و بلند پایه تر حفظ نماید ، تا به برکت آن توطئه های خائنان و دسیسه های مفسدان خنثی شود .(صحیفه نور)

ط ـ نماز عیدین

مناسبت های مختلف اسلامی ، زمینه توجه به خدای متعال و زنده کننده یاد او در زندگی و فکر مسلمانان است و برای بسیاری از این مناسبت ها ، اعمال و دعاهای به خصوصی از جمله نماز بیان شده است . منظور از نماز عید ، نماز دو رکعتی است که در عید سعید فطر و قربان خوانده میشود .

برخلاف سایر جشن ها و نیز اعیاد دیگران ، که آمیخته به غفلت ها و هوسرانی است ، اعیاد اسلامی همراه با نماز ،دعا ، انفاق  و صدقات، غسل و طهارت است . عمده ترین چیزی که در این نماز از خدا خواسته می شود آن طور که از مضمون قنوت این نماز فهمیده می شود ، آمرزش و مغفرت الهی و مبارک ساختن این عید ، با قبولی طاعات است و این بهترین جایزه و پاداشی است که خداوند به مومنان عطا می کند .

و ـ نماز آیات

برخی پدیده هایی که در طبیعت رخ می دهد و حالت غیر عادی دارد ، گاهی موجب وحشت انسان ها می شود و گاهی نیز ممکن است افکار خرافی و شرک آلود را در اذهان جاهلان و غافلان پدید آورد .

اینجاست که توجه دادن اندیشه ها به عوامل اصلی آنها و جلوگیری از انحراف اذهان ، به عنوان یک وظیفه برای ادیان حق ، جلوه می کند . در اسلام برای این گونه پدیده ها ، نماز خاصی واجب شده تا مردم ،توجه به خدای هستی آفرین پیدا کنند و منشأ این تغییرات و حوادث را ، قدرت الهی بشناسند . نام این نماز ، " نماز آیات " است چرا که برای بروز حوادثی برگزار می شود که از آیات و نشانه های الهی در جهان است . در واقع نماز آیات ، برای توجه دادن به منشأ اصلی آفرینش و دگرگونیهای طبیعت ، یعنی خدای تواناست و درسی از توحید به مردم می آموزد .

ه ـ نماز جماعت

نماز جماعت از جمله احکامی است که در دین اسلام مورد تأکید و سفارش فراوان قرار گرفته است . قرآن کریم در آیات متعددی سفارش به اقامه نماز جماعت به خصوص در مسجد ، کرده است : "وَ ارْكَعُوا مَعَ الرَّاكِعين‏" ِ وَ اسْجُدي وَ ارْكَعي‏ مَعَ الرَّاكِعين‏ " و یا " وَ أَقيمُوا وُجُوهَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِد " مفسران در تفسیر این آیات ، نظرات گوناگونی ذکر کرده اند ، از جمله آنکه این آیات به اقامه نماز جماعت ، به خصوص در مسجد ، اشاره دارد . در متون روایی نیز تأکید فراوانی بر اقامه نماز جماعت در مسجد شده است . از اولین کارهای تبلیغی پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ پس از ظهور اسلام اقامه ی نماز جماعت در مسجد الحرام بود . امام صادق  ـ علیه السلام ـ در مورد اولین نماز جماعت پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ

می فرماید : حضرت رسول به همراه امام علی ـ علیه السلام ـ مشغول اقامه نماز جماعت بودند . در این هنگام ابوطالب همراه فرزندش جعفر از آنجا عبور می کردند ، ابوطالب به جعفر فرمود : در کنار پسر عمویت نماز بخوان پیامبر متوجه شد که آن دو مسلمان شده اند و ابو طالب از این قضیه خوشحال شد . (بحارالانوار جلد 85، ص 3) اقامه نماز جماعت توسط پیامبر و اصحابش در مسجد الحرام نوعی اعلان ظهور و نزول دین مبین اسلام بود و همین کار باعث می شد که مردم مکه و یا مسافران به اسلام راغب گشته ، مسلمان شوند (فرازهایی از تاریخ پیامبراسلام). امام رضا ـ علیه السلام ـ درباره فلسفه تشریع نماز جماعت ، می فرماید : اگر از شما پرسیده شد : چرا نماز جماعت در دین اسلام قرار داده شده است ، بگویید برای اینکه اخلاص و توحید و اسلام و عبادت خداوند ، ظاهر و مشهود باشد . در این اظهار کردن ،حجت و دلیل خداوند بر اهل شرق و غرب عالم مقام می شود ، و موجب می گردد منافق و کسی که عبادات را خفیف می شمارد از دیگر مومنان شناسائی گردد و مومنان بتوانند بر اسلام یکدیگر شهادت دهند و موجب میشود که نمازگزاران در کارهای نیک و کسب تقوا ، هم دیگر را یاری کنند و از ارتکاب بسیاری از گناهان روی گردان شوند . (وسایل الشیعه جلد 5 ،  ص 370 از باب صلاه الجماعه)

در روایات متعددی سفارش شده است که نماز های یومیه به خصوص نماز مغرب و عشا و صبح را به جماعت در مسجد اقامه کنید و بر آنها محافظت نمایید و نمی توان بدون عذر آن ها را ترک کرد . تأکید بیشتر برکسانی است که همسایه مسجد هستند و یا صدای اذان مسجد را می شنوند . نماز جماعت در مسجد جزء خصال هفت گانه ای است که خداوند آنها را فقط به پیامبر خاتم ـ صلی الله علیه و آله ـ و امتش عطا کرده است . در کتاب شریف وسایل الشیعه , باب صلاۀ الجماعه  روایات زیادی در این باره دیده می شود و سیره عملی حضرت رسول و ائمه اطهار علیهم السلام را بیان می کند از جمله اینکه : با افرادی که از شرکت در نماز جماعت در مسجد کوتاهی و یا آن را ترک می کردند به سختی برخورد می شد و آنها را سرزنش می کردند . یا اینکه مستحب است با کسی که در مسجد حاضر نمی شود ، غذا نخورید ، در کارها با او مشورت نکنند و همسایه نشوند از او زن نگیرید و به او زن ندهند .

 

در روایتی پیامبر اکرم پیرمردی را که به عذر نابینا بودن ، می خواست در نماز جماعت شرکت نکند ، معذور ندانستند و فرمودند : ریسمانی را از خانه ات به مسجد وصل کن و با کمک آن ، در نماز جماعت حاضر شو .

در متون روایی شیعه و سنی ، آثار و فضایل متعددی برای نماز جماعت در مسجد و محافظت برآن بیان شده است .

امام صادق ـ علیه السلام ـ می فرماید : هر کس به خاطر نماز جماعت به مسجد برود ، خداوند به ازای هر قدم ، به او هفتاد حسنه عطا می کند و درجاتش را به همان اندازه بالا می برد و اگر تا وقت مرگش بر این عمل محافظت نماید خداوند هفتاد هزار فرشته را وکیل می کند که او را تشیع جنازه کنند ودر موقع تنهایی قبر ، مونس و همنشین او باشند و برایش استغفار کنند تا زمانیکه محشور می شود  .  (المسجد والجماعات به نقل از سنن ابن ماجه ،جلد 1 ،ص258)

فضایل دیگری که در روایات برای نماز جماعت ـ به طور کلی ـ بیان شده برخی از این فضایل عبارتند از : سریع و راحت گذشتن از پل صراط ، نورانیت چهره ، استجابت دعا و داشتن پاداشی برابر پاداش شهیدان و ...

 ز ـ حج

کنگره عظیم و سالیانه حج که فراتر از شهر ها و کشور و در مقیاس بین الملل اسلامی برگزار می شود ، نمایش بی نظیری از وحدت و قدرت مسلمانان در جهان است که عظمت و شکوه آن بر دوست و دشمن عیان است .حضور میلیونی پیروان حضرت محمد ـ صلی الله علیه و آله ـ در سرزمین وحی شعاری پر فروغ و جاودانه است که استواری و صلابت دین مبین اسلام را نوید داده ،پیروان آن را به توحید و دوری از شرک فرا می خواند .

هر یک از مناسک حج و همه مواقف مقدس آن به تنهایی شعاری دشمن شکن و وحدت آفرین است ؛ مانند احرام بستن حاجیان در لباس سفید و متحد الشکل ، طواف منظم آنان گرد خانه خدا ، سعی و صفا و مروه ،وقوف روزانه در عرفات ، وقوف شبانه در مشعر ، رمی جمره ،قربانی ، تراشیدن سر ، بیتوته در منا و .... همه نشانی از بندگی خدا و شعاری از شعائر الهی است که خیر و برکت در آن نهفته است . خداوند سبحان در سوره مبارکه حج آیه 36 می فرماید : وَ الْبُدْنَ جَعَلْناها لَكُمْ مِنْ شَعائِرِ اللَّهِ لَكُمْ فيها خَيْر.......

ح ـ ادعیه

دعا ، سخن گغتن انسان با پروردگار و وسیله ارتباط مخلوق با خالق به شمار می رود. بزرگان از عرفا از دعا به عنوان التزام عملی به توحید نام برده اند ؛لذا انبیای عظام و اهل بیت علیهم السلام ، به این امر اهمیت فراوانی می دادند . در متون دینی در مورد شأن و منزلت دعا به اندازه ای تعابیر نغز ، دلنشین و تکان دهنده وجود دارد که انسان را مورد حقیقت دعا به تفکر و تأمل وا می دارد .

خداوند در قرآن می فرماید : " قُلْ ما يَعْبَؤُا بِكُمْ رَبِّي لَوْ لا دُعاؤُكُمْ " و نیز در آیه دیگر می فرماید : " وَ إِذا سَأَلَكَ عِبادي عَنِّي فَإِنِّي قَريبٌ أُجيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذا دَعان‏ " در روایاتی که از معصومین نقل شده تعابیر و توصیفات زیادی در مورد دعا مطرح است از جمله اینکه دعا سلاح مومن ، مفاتیح النجاح ، برترین عبادتها ، سپر مومن ، سلاح انبیا ، نافذتر از نیزه عمود دین ،کلید های فلاح ، مفتاح هر رحمت ، مایه شفا ، برگرداننده قضا ، دفع کننده بلا ، پسندیده ترین اعمال ،مغز عبادت ، گشاینده درهای آسمان ، علم مخزون ، نگاهبان انسان از حمله شیطان  (اصول کافی جلد2)

از توصیف های روایات در مورد دعا معلوم می شود دعا در فرهنگ اسلامی شأن و منزلت ویژه ایی دارد که مسلمانان برای رشد و تعالی روحی خود می بایست در زندگی روزمره جایگاه خاصی برای آن در نظر گیرند .

امام صادق ـ علیه السلام ـ می فرماید : بی گمان خداوند متعال دوست ندارد که مردم روی نیاز به یکدیگر بردارند و دوست دارد از او طلب نیاز کنند . خداوند متعال دوست دارد آنچه را نزد اوست بطلبند و از سر نیاز او را بپرستند  .

دعاهایی مثل کمیل ، ندبه ، توسل ، جوشن کبیر ، و همه ادعیه ای که به طریقی از ائمه علیهم السلام به ما رسیده هر یک نقش سازنده ای در تعالی روح انسان ها دارند .

2 ـ اماکن

در فرهنگ ناب اسلام ، نقاطی از زمین دارای قداست خاصی است و به مسلمانان سفارش شده آنها را گرامی بدارند حتی اهمیت این اماکن مقدس آنها را به شکل شعارهایی استراتژیک مطرح کرده ، جنبه محوریت بخشیده است ، کعبه و مسجد الحرام ، مسجد پیامبر ، مسجد کوفه ، بیت المقدس ، مسجد جامع هر شهر تربت پاک معصومین علیهم السلام و هر مسجدی که در هر نقطه جهان ساخته شود ، از چنین اهمیتی برخوردار است و هر مسلمانی وظیفه دارد که حرمت آنها را پاس دارد و در حفظ و آبادانی آنها بکوشد . در اینجا به اختصار پیرامون برخی از اماکن مقدس اسلامی که خود یکی از شعائر الهی است مطالبی بیان می کنیم :

الف ـ مسجد الحرام

شریف ترین مرکز اسلامی طی قرون متمادی ، مسجد الحرام و خانه کعبه است که قبله مسلمانان است که همه به سوی آن نماز می خوانند ،به آن عشق می ورزند ، حتی به سوی آن می خوابند و می میرند . استواری کعبه نشانه حیات اسلام و مسلمانان است  حضرت امام صادق ـ علیه السلام ـ می فرماید : لَا يَزَالُ‏ الدِّينُ‏ قَائِماً مَا قَامَتِ الْكَعْبَة " تا زمانیکه کعبه پا بر جاست ، دین استوار است . (وسایل الشیعه ، جلد 8 ، ص 14)

از این رو بر هر مسلمانی واجب است که با داشتن توانایی به سوی این مرکز مقدس بشتابد و با آداب د احترام خاصی به نیت بندگی خدا به گردش طواف کند در مسجدالحرام نماز بگذارد ، با دست کشیدن بر حجرالاسود به خدا اعلام وفاداری کند و ... و در ضمن بداند که : طبق آیه قرآن صفا و مروه از شعایر الهی است .  (سوره مبارکه بقره آیه 185)

و شهر مکه و حومه آن ـ که مسجدالحرام را بسان نگینی گرانقدر در خود جای داده است ـ زادگاه پیامبر ، علی و زهرا علیهما السلام و مهبط بسیاری از آیات قرآن و حرم امن الهی است .

و نیز بداند که یک رکعت نماز در مسجد الحرام بیش از صد هزار رکعت در جای دیگر ارزش دارد .(وسایل الشیعه ،جلد 3 ، ص 537)

مقام ابراهیم ، حجر اسماعیل ،چاه زمزم ،حطیم و .... در مسجد الحرام قرار دارد .

مشعر الحرام ، سرزمین عرفات ،منا در آنجا قرار دارند که خود از شعائر الهی محسوب می شوند

ب ـ مسجد النبی

نخستین اقدام رسول خدا پس از هجرت به مدینه ، احداث مسجدی بود که به نام  نامی آن حضرت مشهور شد و عنوان (مسجد النبی )به خود گرفت که پس از مسجدالحرام حائز بیشترین اهمیت است ، طرح و نقشه این مسجد از فکر پاک پیامبر تراوش کرده و معماری نخستین آن نیز با دست مبارک آن فرزانه یگانه به فرجام رسیده است ، البته حرم مطهر آن پیامبر عظیم الشأن پس از رحلتش به مسجد ضمیمه شد و بر اهمیت آن مسجد افزود ، رسول خدا فرمود : یک نماز در مسجد من ، مانند هزار نماز در دیگر مساجد به جز مسجد الحرام است . (وسایل الشیعه ، جلد 3 ، صفحه 537)

ج ـ مسجد کوفه

مسجد کوفه که در شهری به همین نام در کشور عراق واقع شده نیز از شعائر مهم اسلامی است .

امیرالمومنین ـ علیه السلام ـ فرموده است : کوچ نمی شود ، مگر به سوی سه مسجد ، مسجد الحرام ،مسجد پیامبر و مسجد کوفه.(وسایل الشیعه ، جلد 3، صفحه 525)

امام صادق ـ علیه السلام ـ نیز فرموده است : مسجد کوفه مسجد خوبی است هزار پیامبر و هزار وصی پیامبر در آن نماز خوانده است.(وسایل الشیعه ، جلد 3، صفحه 525)

د ـ مسجد الاقصی

مسجدالاقصی نیز در میان شعائر اسلامی از اهمیت ویژه ایی برخوردار است به طوری که خداوند در شب معراج پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ را از مسجد الحرام به مسجد الاقصی و از آنجا به آسمانها برد . که به این مطلب آیه اول سوره اسرا صراحتا اشاره شده است .

همچنین این مکان مقدس در نیمه اول رسالت ، قبله گاه مسلمانان بود و پس از هجرت جای خود را به کعبه سپرد این مسجد با عظمت ، پس از تشکیل حکومت غاصب اسرائیل در فلسطین اشغالی ، همواره نقطه امید مظلومان فلسطین زبانزد مسلمانان جهان بوده است که امیدواریم در آینده نزدیک از چنگال صهیونیستی نجات یابد .

ه ـ عتبات مقدسه

تربت پاک ذریه پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ نیز در میان امت اسلامی به ویژه شیعه از احترام فراوانی برخوردار است و عاشقان اهل بیت ، پروانه وار برگرد آنها چرخیده اند و در طول بیش از هزار سال همواره از آن حرم های نورانی امید و نیرو گرفته اند .

" زیارت " در فرهنگ شیعه ، شعاری تحرک زا ، امید آفرین و حماسی است که زائر را به " صاحب مزار " پیوند داده و او را بر ضد دشمنان اسلام می شوراند ، از این رو ستمگران ، با تمام توان به مقابله با شعار زیارت برخواسته و گاهی این مزارهای شریف را مورد هتک حرمت قرار داده اند تا از شور آفرینی این شعار بکاهند .

و ـ همه مساجد

مسجد در هر شهر و محله ای خانه مقدس الهی به شعایر الهی به شمار می آیند ، احترام مساجد ضروری است باید آباد نگاه داشته شوند ، هم با تعمیر و نگهداری و بازسازی و هم با حضور پر شکوه مردم ، نیز باید از آلوده شدن مسجد جلوگیری شود و اگر به نجاست آلوده شد ، فورا  اقدام به تطهیر آن گردد . خوابیدن در مسجد و ورود به مسجد بدون وضو کراهت دارد هنگام ورود مستحب است پای راست را مقدم بدارد و هنگام خروج پای چپ را . در آغاز ورود به مسجد سلام به مسجد اقامه نماز تحیت است . آن قطعه زمینی که وقف مسجد شود دیگر از مسجد بودن خارج نمی شود ، اموال مسجد را باید حفظ و نگهداری کرد ،اشیا متعلق به مسجد را نباید در غیر مسجد مورد استفاده قرار داد ، نظافت مسجد و تمییز نگه داشتن آن ضروری است ، سخن گفتن از کارهای دنیایی در مسجد کراهت دارد این ها همه برای تعظیم و احترام مسجد است.(احکام مسجد)

3 ـ ایام الله

در تاریخ هر ملتی ، روز های سرنوشت ساز مثبت یا منفی وجود دارد که از خاطره آنها نقطه عطف گذشته آن ملت است در قران ، واژه " ایام الله " دارای چنین مفهومی است . خداوند به حضرت موسی ـ علیه السلام ـ فرمان می دهد " وَ ذَكِّرْهُمْ بِأَيَّامِ اللَّه‏ "(سوره مبارکه ابراهیم آیه 5)

ایام الله برای بنی اسرائیل ، روز های تلخ گرفتاری در چنگال فرعونیان بود که خدا آنان را نجات بخشد در اسلام روزهایی چون

اعیاد بزرگ ـ فطر ، قربان ، غدیر ، مبعث ، هجرت پیامبر ، روز تولد ائمه معصومین علیهم السلام ، روز عاشورا ، روز رحلت

پیامبر ایا الله هستند ، چنانکه در انقلاب اسلامی هم پانزده خرداد ، هفده شهریور ، بیست و دوم بهمن، دوازده فروردین ، هفت

تیر ، هشت شهریور ، سیزده آبان ، چهرده خرداد ،نهم دی و...... از جمله ایا الله هستند که بزرگداشت آنان سبب تحکیم و انسجام ملت و شور و تحرک آنان در راستای آرمان خواهی اسلام می گردد . از این رو معمار انقلاب و بنیانگذار جمهوری اسلامی حضرت امام خمینی (ره) برتعظیم آنها چنین تأکید میکنند:

« انقلاب کردیم که شعائر اسلام را زنده کنیم ، نه انقلاب کردیم که شعائر اسلام را بمیرانیم ، زنده نگه داشتن عاشورا یک مسأله بسار مهم سیاسی ـ عبادی است ..... یک مسأله ای است که در پیشبرد انقلاب اثر بسزا دارد »(امام خمینی (ره) صحیفه نور جلد 13،صفحه 153)

مسجد

مسجد واژه ایی است عربی که به فتح میم و کسر جیم خوانده می شود و اسم مکان است . لغت شناسان عرب به مکان سجده به صورت خاص و به محل عبادت به صورت عام مسجد می گویند .

1.زجاج از لغت شناسان بنام عرب می گوید : " کل موضع تعبد فیه فهو مسجد " (تعبد : هر مکانی که در آن عبادت شود . تاج العروس ، زبیدی ، جلد 2 ، ص 371)

2.ابن منظور در لسان العرب از ابن اعرابی نقل می کند که وی معتقد است مسجد به این معناست :

" المسجد فتح الجیم ، محراب البیوت و مصلی الجماعات " (مسجد به فتح جیم : محراب خانه ها و مکان نماز جماعت است .لسان العرب ، ابن منظور ، جلد 3 ، ص 204)

3.راغب اصفهانی لغت شناس بزرگ قرآنی در کتاب الفاظ القران می گوید : " المسجد موضع الصلاه اعتبارا به السجود " (المسجد موضع الصلاه : مسجد مکان نماز است به اعتبار سجده آن . مفردات الفاظ القران ، راغب اصفهانی ، ص 271)

در نتیجه به دلیل اهمیت سجده در عبادت به ویژه سجده نماز ، مکان عبادت « نماز » در اسلام مسجد نامیده شده است . در روایتی از قول بحارالانوار آمده است که سجده عالی ترین شیوه عبادت انسان در برابر خداوند متعال تلقی شده . در قرآن کریم 28بار واژه « مسجد » به کار رفته است که 22 بار به صورت مفرد و 6 بار به صورت جمع « مساجد » البته از این تعداد 15 مورد  در باره « مسجد الحرام » است و یک بار درباره « مسجدالاقصی » و یک بار درباره «مسجد ضرار » . (معجم المفهرس لالفاظ القرآن الکریم ، محمد فواد عبدالباقی)

در قلمرو مفاهیم قرآنی ،مسجد اصطلاحی قرآنی است و به مکانی گفته می شود که خداوند در آن پرستش شود ، خواه مسجد دوره اسلامی باشد و خواه معبد قبل از اسلام . برای نمونه به آیه زیر توجه کنید که درباره معبد یهودیان است و قرآن اصطلاح مسجد را به کار برده است : " و لیدخلوا المسجد کما دخلوه اول مره " (سوره مبارکه اسراء آیه 7)

از آیات متعدد قرآن به روشنی استفاده می شود مسجد در جامعه دینی اهمیت وارزش ویژه و بی نظیری دارد ؛ به طوری که هیچ کانون و مرکزی در هر مکان و زمان نمی تواند همتا یا جایگزین آن باشد .

اعتبار و اهمیتی که اسلام به مسجد داده است به هیچ نهادی نداده و مسجد را خانه ای برای خدای لامکان معرفی کرده خانه ای از آن خدا که برای مردم است و لذا می بینیم پس از هجرت پیامبر خدا به مدینه اولین بنیادی که نهاده شد مسجد بود و رسول گرامی اسلام نخست در قبا و سپس در مدینه مسجدی را پایه گذاری کرد که کانونی برای انجام عبادات و مرکزی برای تجمع مسلمانان و پایگاهی برای تصمیم گیری های مهم باشد .

داستان شورانگیز ساختن اولین مسجد در مدینه و اشتیاق مسلمانان برای انجام کار و اینکه شخص پیامبر در ساختن مسجد فعالیت می کردند در کتب تاریخی به طور مبسوط آمده است .

 اهمیت ساختن مسجد و رفت و آمد و حضور در آن آنچنان زیاد است که در قرآن و حدیث تأکید های فراوانی بر آن شده است .پیامبرخدا فرمودند : « در دنیا مهمان باشید و مساجد را خانه خود قرار دهید » (بحارالانوار ، جلد 81،ص 16)

و نیز در مستدرک الوسایل حدیثی از پیامبر عظیم الشأن آمده که می فرماید : هیچ روزی نیست مگر اینکه ملکی در قبرستان ها ندا می دهد : به چه کسانی غبطه می خورید : پس می گویند : به اهل مساجد که نماز می گزارند و روزه می گیرند و ما نمی توانیم . (مستدرک الوسائل ، جلد 3، ص 362)

کارکرد های مساجد

1".مسجد پایگاه عبادت و یاد خدا :

مسجد محل ذکر و معنویت و آرامش است « الا بذکر الله تطمئن القلوب » (سوره مبارکه رعد ، آیه 28)

وقتی انسان وارد مسجد می شود آرام می گیرد ، چون محل ذکر خداست ،محل عبادت و ارتباط با حضرت ربوبی است .

2. مسجد پایگاه جهاد فکری ، تعلیم و تربیت و فراگیری معارف اسلامی :

مسجد مرکز گسترش علم است ، مرکز بیان تعالیم عالیه اسلام است .

پیامبر گرامی اسلام وارد مسجد شدند،جمعی به نماز ،جمعی مشغول تعلیم وتربیت بودند حضرت فرمودند : هردو در مسیر خیر هستند و من برای این کار مبعوث شدم  و رفتند در جمع کسانی که مشغول تعلیم وتعلم بودند نشستند .

3. مسجد پایگاه وحدت مسلمانان :

مسجد مرکز نمایش یکپارچگی و وحدت در مقابل مستکبرین ،منافقین و دشمنان دین است ،وقتی صفوف جماعت شکل

 می گیرد این جماعت در دل دشمنان تأثیر عجیبی می گذارد ، همانطور که دوستان را شدیدا امیدوار می کند.

4. مسجد پایگاه جهاد

مسجد محل تجمع وگردهمائی رزمندگان وتجهیز وتعلیم وتربیت آنها برای مبارزه با دشمنان و دفاع از حریم اسلام است ،پیامبر این کار را در مسجد انجام می دادند .اینکه امروز در مساجد پایگاه بسیج شکل می گیرد یادگار حضرت امام و مورد تأیید مقام معظم رهبری است.

5. مسجد پایگاه فعالیت های فرهنگی و اجتماعی

6. مسجد پایگاه رفع نزاع و اختلافات

7. مساجد پایگاه اطلاع رسانی :

مسجد بهترین رسانه مردمی است . حضرت امام خمینی (ره) از طریق مساجد انقلاب را به وجود آورد ، یعنی اطلاع رسانی انقلاب ، در مساجد صورت می گرفت . تمام بیانیه ها و نوارهای حضرت امام و تمام سخنان علاقه مندان انقلاب در مسجد و از مسجد به مردم منتقل می شد . هسته مرکزی تمام راهپیمائی هایی که به نفع نظام و انقلاب برپاشده بدون استثنا در مسجد بوده است . امروزه هم مساجد همین نقش را ایفا می کنند ."(درسنامه آموزشی أئمه جماعات،مرکز رسیدگی به امور مساجد)

جایگاه مسجد در احیای شعائر الهی 

به منظور تجسم عینی اسلام در جامعه لازم است شعائر اسلامی به همان کیفیتی که از طرف شارع مقدس رسیده حفظ شود و برای ایا و تعظیم هر یک از آنها حکومت اسلامی و ملت اسلامی وظیفه ای بر عهده دارند.

اما وظیفه حکومت اسلامی :

مبنای سیاست و رهبری کشورهای اسلامی باید بر احیا ، اعمال و ترویج شعائر اسلامی استوار باشد زیرا حیات و عظمت جامعه اسلامی به آن بستگی دارد .

از سوی دیگر ، مبارزه با مظاهر شرک و بت پرستی نیز وظیفه حکومت اسلامی محسوب می شود چنانکه رهبر بزرگ اسلام به تخریب بت خانه ها و شکستن بت ها اقدام کرد به همین جهت اهل ذمه یعنی کفاری که در پناه اسلام و در کشور اسلامی به عنوان ذمی و معاهد زندگی می کنند حق تظاهر به روزه خواری در ماه مبارک رمضان ، استعمال مشروبات الکلی و گوشت خوک و یا به صدا درآوردن ناقوس کلیسا ها بدون اجازه حکومت اسلامی ندارند زیرا همه اینها با شعائر اسلامی منافات دارد .

بنابراین جهت گیری حکومت اسلامی باید در راستای احیا و ایجاد مساجد باشد و مسجد ها را رونق بخشید و نیز موظف به پخش اذان از رادیو و تلوزیون و مساجد می باشد همچنین ترتیب و تنظیم برنامه حج و احیای آن به صورت یک نیروی عظیم الهی در برابر کفر و استکبار از وظایف حکومت اسلامی است و باید در سیاست داخلی خود جایگاه ویژه ای برایش در نظر گیرد  حکومت اسلامی باید جامعه را از تظاهر به روزه خواری ، پاک نموده و در معابر عمومی و دید مردم از آن جلوگیری کند .

اما وظیفه ملت اسلامی :

ترویج و آمیختن زندگی مسلمانان با شعائر اسلامی و الهی در درجه اول ،وظیفه حکومت اسلامی و علمای دین است و در درجه دوم وظیفه فرد فرد امت اسلامی است که شعارهای الهی را حفظ نموده ، آنها را با زندگی فردی و اجتماعی خود بیامیزند به عبارتی می توان گفت ایجاد زمینه رواج و احیای شعائر اسلامی وظیفه دولت است .

مسئولین کشور باید زمینه را مساعد کنند تا این شعارها در جامعه اعمال و احیا شود و در مقابل امت اسلام نیز باید در زنده نگه داشتن آنها بکوشند

 

 این امر به اندازه ای مهم است که در فقه اسلام آمده است که : بر مسلمانان حرام است در جایی که قادر به اظهار و اعلان شعائر اسلام نیستند سکونت و اقامت کنند و در صورت تمکن ، هجرت از چنین مکانی واجب است . (شرح لمعه ، جلد 1، ص 256)

با توجه به تمام توضیحاتی که داده شد باید دید نقش مسجد در احیای شعائر الهی چیست ؟

همان طور که گفتیم شعائر علامتها و نشانه های مسلمانی هستند که مسلمانان و امت اسلامی باید این نشانه ها را داشته باشند تا شعایر محقق شود امت اسلامی هم زمانی می توانند سبب تحقق شعایر باشند که آموزه های دین و شعایر را آموخته باشند و تعلیم و یادگیری صحیح شعایر تنها در مساجد محقق می شود همان طور که در توضیحات پیرامون مسجد و کارکردهای آن عرض شد می توان نتیجه گرفت که اساسی ترین نقش مسجد احیای شعایر الهی است .

با جایگاه و کارکردهایی که برای مسجد وجود دارد و نقشی که می تواند ایفا کنداگر در همه زمینه ها به روز باشد و مطابق حرکت جامعه و بلکه یک قدم جلوتر حرکت کند.

مساجد به دلیل اینکه هم با حکومت اسلامی و هم ملت اسلامی در ارتباط هستند امروزه در کشور ما به دلیل اینکه مساجد زیر نظر مرکز رسیدگی به امور مساجد اداره می شوند می توان گفت که از اینطریق با حکومت اسلامی مرتبط هستندو نمازگزاران در مسجد هم که خود عضوی از امت اسلامی هستند می توانند به کمک امام جماعت و اعضای هیأت امنا دست به دست هم داده تا شعائر اسلامی و الهی به همان کیفیتی که از طرف شارع مقدس رسیده حفظ کنند .

نتیجه

آیات قرآن کریم ، مساجد را پایگاه و کانون توحید شمرده است که در آنها فقط خداوند پرستش می شود و مرکز مبارزه با بت پرستی و شرک و هر گونه کفر و نفاق است ؛ مکانی که باید در آن فقط خداوند متعال مورد توجه قرار بگیرد .مساجد خانه های خدا در روی زمین هستند که به فرمان خدای متعال بنیاد نهاده شده اند و همانطور که ستارگان برای اهل زمین می درخشند مساجد هم برای اهل آسمان درخشان و نورانی هستند .

مسجد یکی از شعائر و علائم مسلمانان است حفظ شعائر اسلامی بر عهده حکومت و امت اسلامی است و مسجد از آنجا که با حکومت اسلامی و نیز امت اسلامی ارتباط تنگاتنگ دارند، می توانند نقش موثری در احیای شعائر الهی ایفا کنند .

 

نویسنده : اکرم جوشقانی

 

 فهرست منابع

قرآن کریم

1.ابن منظور ، جمال الدین محمد ،لسان العرب ،قم : نشر ادب الحوزه ، بی تا .

2.الهامی نیا ، علی اصغر ، اخلاق عبادی ، تهران : افق فردا ، بی تا .

3.حر عاملی ، محمد بن الحسن ، وسائل الشیعه ، ج 3،5،8، قم : موسسه ال البیت ، 1409 ق .

4.موسوی خمینی ، روح الله ، صحیفه نور ، ج 3، بی جا : سازمان مدارک فرهنگی انقلاب ، بی تا .

5. دفتر مطالعات و تحقیقات مرکز رسیدگی به امور مساجد ، صد وچهل سوال پیرامون مساجد ، تهران : انتشارات ثقلین ، بی تا، درسنامه آموزشی ائمه جماعات ، تهران : انتشارات ثقلین ، بی تا .

6. راغب اصفهانی ، ابوالقاسم حسین بن محمد ، مفردات الفاظ القران ،قم : دارالکتاب العلمیه ، بی تا .

7. رستگار ، مرتضی ، مسجد در روایات و اخبار ، تهران : انتشارات ثقلین ، بی تا .

8. زبیدی ، محمد مرتضی ، تاج العروس من جوارح القاموس ، لبنان : منشورات دارمکتبه الحیوه ، بی تا .

9. سبحانی ، جعفر ، فرازهایی از تاریخ پیامبر اسلام ، قم : دفتر نشر فرهنگ اسلامی ،  بی تا .

10. شهید ثانی (العاملی ) ،زین الدین ، شرح لمعه ، قم : انتشارات داوری ، بی تا .

11. عبدالباقی ، محمد فواد ، معجم المفهرس لالفاظ القران الکریم ،  بیروت ، موسسه الاعلمی ،بی تا .

12. کلینی ، محمد بن یعقوب  الکافی ،  ج 2 ،تهران : دارالکتب اسلامیه ، بی تا .

13. گروه پژوهش های کاربردی مرکز رسیدگی به امر مساجد ،احکام مسجد ،تهران : انتشارات ثقلین ،بی تا .

14. مجلسی ، محمد باقر ، بحارالانوار ، ج  16 . 85، 86، 88،89، بیروت : موسسه الوفا ،1404 ق .

15.نوری طبرسی ، حسین ، مستدرک الوسائل ، ج  ، قم : موسسه ال البیت 1408 ق .